هر سال و در آستانه روز جهاني شير مادر، همه از فوايد تغذيه نوزاد با شير مادر صحبت مي‌كنند، اما شايد كمتر كسي بداند حدود 75 درصد مادران كشور، تغذيه انحصاري با شير مادر را تا 6 ماهگي براي فرزندان خود رعايت نمي‌كنند. در حالي كه سازمان جهاني بهداشت اعلام كرده حدود 98 درصد مادران بايد بتوانند نوزادان خود را تا 6ماهگي منحصرا با شير مادر تغذيه كنند، اما آمارها نشان مي‌دهد كه از بين 6 منطقه اين سازمان، در كشور ما كه در منطقه شرق مديترانه است، كمترين ميزان تغذيه با شير مادر در دنيا انجام مي‌شود.
دهم مرداد با شعار «با حمايت از مادران شيرده، همه برنده‌اند»
روز جهاني شير مادر است و 10 تا 17 مردادماه نيز در ايران «هفته ترويج تغذيه با شير مادر» نامگذاري شده است.
دكتر احمدرضا فرسار، متخصص كودكان، عضو هيات علمي دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي، عضو انجمن ترويج تغذيه با شير مادر و عضو هيأت‌مديره انجمن علمي تغذيه كودكان ايران در رابطه با عواملي كه منجر به كاهش تغذيه انحصاري با شير مادر در كشور شده‌اند در اين گفت‌وگو بيشتر توضيح مي‌دهد. به عقيده او تبليغات پنهان و دهان به دهان تاجران شيرخشك در حال حاضر اعتماد به نفس مادران را از بين برده و همين امر موفقيت در شيردهي را در اغلب مادران كاهش داده است.
آقاي دكتر، از باورهاي غلطي كه در جامعه ما باعث شده مادران نسبت به شيردادن به نوزادشان رغبتي نشان ندهند، شروع كنيم؟ خوشبختانه الان مادران به اهميت و فوايد شير مادر براي سلامت خود و كودكشان آگاهي دارند ولي متأسفانه يك سري از عوامل در اين ميان مشكل ايجاد مي‌كند. يكي از اين عوامل زندگي ماشيني است كه البته غيرقابل حل هم نيست.
متأسفانه در اين ميان تبليغات پنهان يا دهان به دهان تجار شير خشك اعتماد به نفس مادرها را از بين مي‌برند؛ يعني به مادرها اين باور را تلقين مي‌كنند كه شيرم به كودك نمي‌سازد يا كم است. در حالي كه از نظر علمي ثابت شده كه اگر پستانك يا شيشه داخل دهان كودك نرود، شير مادر تنظيم اتوماتيك دارد؛ يعني هم حجمش با نياز كودك مناسب است و هم تركيبش.
خب به‌نظر شما چه بايد كرد كه اين باورها و تلقين‌ها به حداقل برسد؟
لازمه اين كار بهر‌ه‌گيري از مشاوراني است كه از همان لحظه اول تولد اهميت شيردهي را براي مادر و حتي اطرافيان او در منزل روشن كنند ولي متأسفانه چنين سيستمي در كشور ما خيلي ضعيف است و همين باعث شده مادرها از راه‌هايي كه منجر به موفقيتشان در شيردهي مي‌شود، بي‌خبر باشند.
منظورتان كدام راه‌هاست؟
ببينيد، رعايت چند نكته بسيار مهم است. اول اينكه مادر بايد قبل از تولد كودك از نظر جسمي و روحي براي شيردهي آماده شود. البته قبل از زايمان متخصصان زنان و زايمان بايد سينه مادر را معاينه كنند كه درصورت وجود مشكل يا بيماري خاص تا قبل از به دنيا آمدن كودك نسبت به برطرف كردن آن اقدام شود. نكته ديگري كه بسيار مهم است اين است كه يك ساعت اول بعد از تولد كودك را روي سينه مادر بگذارند. همچنين در 5 تا 6 دقيقه اول تولد، كودك بايد با مادر تماس پوست با پوست داشته باشد. ولي متأسفانه در بيمارستان‌هاي ما چه دولتي و چه خصوصي كودك را به بهانه‌هاي مختلف چندين ساعت از مادر دور مي‌كنند.
در مورد تغذيه انحصاري كودك تا 6 ماه اول تولد چه باورهاي غلطي در ميان مادران وجود دارد؟
خب در اين مورد بايد بگويم، اولين باور غلط اين است كه خيلي از مادرها هنوز نمي‌دانند كه 6 ماه اول تولد يعني 180روز كامل. چون به محض اينكه كودكشان وارد 6ماهگي شد، شروع به دادن غذاهاي كمكي به او مي‌كنند. نكته بعدي اين است كه به جز سينه مادر و قطره ويتامين كه از روز 15 تولد شروع مي‌شود، مطلقا چيزي در دهان كودك نبايد برود. به اين معني كه تغذيه بايد فقط منحصر با شير مادر باشد. آب‌جوش، روغن خاك شير عرق نعنا و... همگي شيردهي را با شكست روبه‌رو مي‌كند. علاوه بر اين شير مادر را نبايد ساعت‌بندي كرد.
يعني اين باور كه هر 2 يا 3 ساعت يك بار بايد به كودك شير داد غلط است؟
بله صد درصد. زمان‌بندي در اين مورد هيچ پايه علمي ندارد. به‌خصوص در پايان روز هر وقت كودك خواست، بايد مادر به او شير بدهد به اين دليل كه هورمون‌هاي مؤثر در ترشح شير، در شيرخوردن‌هاي شبانه بيشتر ترشح مي‌شوند. خوب حالا برويم سراغ عكس اين ماجرا.
اگر هيچ كدام از اين اتفاق‌ها در اين فاصله زماني بعد از تولد نيفتد، چه عواقبي در انتظار مادر و كودك است؟
در اين شرايط اگر به كودك مواد غذايي به غير از شير مادر خورانده شود، كودك اين غذاها را مي‌خورد ولي آنزيم‌ها و سيستم گوارشي‌اش آمادگي هضم و جذب را ندارد. بنابراين به سيستم گوارشي فشار مي‌آيد. پس آمادگي اين كودك در بزرگسالي براي ابتلا به بيماري‌هاي گوارشي بيشتر است دوم اينكه چنين كودكي مطمئنا شانس ابتلا به آسم و آلرژي را هم پيدا مي‌كند.
استفاده از اين مواد غذايي كمكي تاثير منفي در رشد كودك هم دارند؟
مطمئنا، وقتي كودك آمادگي هضم و جذب اين مواد را ندارد، پس ماده رشد دهنده‌اي هم براي او وجود ندارد. چون فقط معده كودك پرمي‌شود. آقاي دكتر، اين شرايط مادر را هم دچار خطر مي‌كند؟ همين‌طور است، ببينيد، در اين وضعيت شير مادر هم خشك مي‌شود و در اين صورت سلامت مادر و كودك هر دو به خطر مي‌افتد چون 2 سال تمام شيردهي شانس ابتلاي مادر به بعضي از بيماري‌ها از جمله سرطان سينه، ام‌اس، سرطان تخمدان و دهانه رحم. علاوه بر اين چربي‌هايي كه زير پوست مادر است با 2 سال تمام شيردهي آب مي‌شوند و همين شانس ابتلاي مادر به بيماري‌هاي قلبي‌عروقي را كاهش مي‌دهد. البته فراموش نكنيد كه شير مادر همچنين مي‌تواند از بيماري‌هاي غيرواگير در كودك مثل ديابت نوجواني، آسم و آلرژي نوجواني، بيماري لنفوم و كرون براي تمام طول عمر پيشگيري كند. به علاوه اينكه كودكي كه مجبور است شيشه مصرف كند، مكيدن همين شيشه رشد فك تحتاني را به هم مي‌زند و كودك نياز به ارتودنسي پيدا مي‌كند. حتي در خيلي از موارد اين كار با عفونت گوش هم همراه است.
علاوه بر اين، چون كودك با مكيدن شيشه مقاديري هوا قورت مي‌دهد دل‌درد هم خواهد گرفت. خيلي از مادرها مي‌گويند شيرشان كم است و با اين مقدار كودكشان سير نمي‌شود.
تكليف اين مادران چيست؟
ببينيد، تقريبا هيچ مادري شيرش كم نيست مگر اينكه بخواهد از شيشه و پستانك استفاده كند. علاوه بر اين مي‌توان گفت تقريبا چيزي حدود سه دهم درصد از مادران هستند كه در بهترين شرايط شيرشان كم است؛ يعني كساني كه قبلا جراحي سينه داشته‌اند، كساني كه در كودكي آبسه سينه داشته‌اند و... اينها موارد نادري هستند.
نوزادان همين مادران چطور؟ مي‌توان به اين نوزادان شير خشك داد؟
در اين موارد كودك بايد تمام شير موجود در سينه مادر را بخورد و در مرحله بعد بايد از شير خشك استفاده كرد. مادراني هم هستند كه مي‌گويند كودكشان اصلا تمايلي به خوردن شير آنها ندارد. در اين موارد مشكل از كجاست؟ خب در موارد به‌خصوصي كودك عدم‌تمايل به سينه پيدا مي‌كند كه البته اين حالتي موقت است.
اگر اين مشكل از همان لحظه تولد وجود داشته باشد؟
اين ديگر مشكل كودك نيست بلكه عدم‌تجربه مادر است كه چگونه سينه را در دهان كودك بگذارد. اما در موارد بعدي مثلا ممكن است كودك دچار سرماخوردگي كوچكي شود و نتواند از راه بيني نفس بكشد. در اين موارد كودك شير نمي‌خورد چون فقط از راه دهان مي‌تواند نفس بكشد. همين مادر را به اشتباه مي‌اندازد كه كودك شير نمي‌خورد. در ضمن اگر بوي تن مادر يا صابوني كه استفاده مي‌كند عوض شود، كودك موقتا شير نمي‌خورد. اين وضعيت ممكن است در نوزاد مادري كه از غذاهاي بودار استفاده مي‌كند هم ديده شود. علاوه بر اين، گاهي اوقات تغييرات در خلق مادر مثل افسردگي يا حتي يك اختلاف كوچك خانوادگي همگي روي سيستم شير خوردن كودك تاثير دارند، شروع پريود ماهانه مادر بعد از زايمان هم منجر به بروز اين حالت مي‌شود.
بعضي اوقات هم كودك ممكن است درد داشته باشد يا دهانش زخم داشته باشد. همه اين عوامل موقتي هستند، ولي متأسفانه اغلب مادران در اين هنگام به جاي اينكه سعي كنند شير خود را با قطره‌چكان يا قاشق به كودك بدهند، روي به مواد غذايي ديگر يا شير خشك مي‌آورند.
آقاي دكتر، شما به افسردگي مادر اشاره كرديد. آيا افسردگي بعد از زايمان يا اختلالات رواني ديگر مي‌توانند روند شيردهي را از سوي مادر كاملا مختل كنند؟
بله اين اختلالات هم مي‌توانند روند شيردهي را مختل كنند اما بسيار نادر هستند. جالب اينجاست كه وقتي كودك از سينه مادر شير مي‌خورد، از هيپوفيز مادر ماده‌اي به نام اكسي‌توسين ترشح مي‌شود كه قرار است نام اين هورمون را به« Love hormone »تغيير دهند؛يعني هورمون عشق. اين هورمون در حال حاضر بهترين ضد‌افسردگي در دنيا شناخته شده است. ضمن اينكه يكي از درمان‌هاي افسردگي بعد از زايمان روند شيردهي است، پس نبايد قطع شود. چون حتي نگاه كودك موقع شيرخوردن بهترين درمان براي افسردگي است.
حتي اگر مادر مبتلا به بيماري خاصي باشد هم نبايد اين روند متوقف شود؟
بايد بگويم اين بيماري‌ها هم خيلي نادر هستند مثل عفونت خون كه اصطلاحا به آن سپتي‌سمي گفته مي‌شود يا ايدز. منتها در اينجا هم نبايد قانون كلي داد بلكه بايد شرايط مادر و حتي خانواده را هم بايد در نظر گرفت.
اگر مادري مبتلا به ايدز باشد، ويروس اين بيماري از طريق شير به كودك منتقل نمي‌شود؟
چرا ، ولي نكته مهم اين است كه ويروس ايدز از جفت هم رد مي‌شود.
پس از كجا معلوم كه قبل از اينكه كودك به دنيا بيايد آلوده نشده باشد؟
اگر اين ويروس قبل از به دنيا آمدن رد شده باشد، پس كودك ديگر مبتلا شده و مي‌توان شير به او داد به اضافه اينكه آنتي‌كور اين بيماري هم در شير مادر هست. اما اگر قبل از تولد ردنشده باشد، آنوقت است كه به مادر توصيه مي‌كنيم به كودك شير خودش را ندهد. مگر اينكه كودك واقعا در معرض سوء تغذيه باشد.
اين حكم به غير از ايدز در مورد چه بيماري‌هاي ديگري داده مي‌شود؟
در هپاتيت C مرحله حاد حصبه و سل ريوي موقتا بايد شير مادر را قطع كرد، ولي يكي از مشكلات ما در زمينه بيماري‌هاي مادر اين است كه بعضي از همكاران بدون مشورت با متخصص اطفال وقتي مي‌خواهند دارويي را براي مادر تجويز كنند، به او مي‌گويند اين دارو براي كودك مضر است، پس شيردهي هم بايد متوقف شود. اين همكاران كه اكثرا متخصصان اعصاب و روان هستند، بايد به اين نكته توجه كنند كه اگر دارو براي سيستم بدن يك نفر مضر است، مي‌توان از داروي جايگزين استفاده كرد، نه اينكه با قطع شيردهي شانس ابتلاي مادر به بيماري‌هايي مثل سرطان سينه را بيشتر كنيم.
آقاي دكتر آيا بدن هر كودك فقط با شير مادر خودش سازگاري دارد؟
بايد بگويم براي هر كودكي شير مادر خودش بهترين شير است. بعد از آن، شير مادر ديگري كه كودكش با كودك مورد نظر در يك زمان به دنيا آمده باشد؛ حتي در يك ساعت يا يك دقيقه و بعد از آن شير هر مادر ديگري از خوردن شيرخشك بهتر است. اما اگر هيچ كدام از اين شرايط وجود نداشت شيرخشك را بايد مصرف كرد ولي شير دام براي كودك زير يكسال ديگر توصيه نمي‌شود.
ارسالی از دوستان مرکزآنلاین اطلاعات ام.اس
|