بیماری MS یا Multiple sclerosis یك نوع بیماری مزمن اعصاب است كه سیستم عصبی مركزی را درگیر میسازد. درگیری به ویژه در مغز، نخاع و عصب بینایی روی میدهد.
این بیماری موجب اختلالاتی در كنترلكردن عضلات و نیروی عضلانی، بینایی، تعادل، حس و عملكردهای فكری و ذهنی میشود. مغز، نخاع و اعصاب بینایی از طریق الیاف عصبی با یكدیگر در ارتباط هستند.
سلولهای عصبی یك پوشش محافظتكننده به نام میلین دارند. میلین یك نوع پروتئین است كه الیاف عصبی را میپوشاند و از آنها حفاظت میكند. بدون میلین، مغز و نخاع نمیتوانند با بقیه عصبهایی كه در بدن وجود دارد ارتباط برقرار كنند.
ممكن است میلین ملتهب شود و یا تخریب گردد. به این فرایند دمیلینه شدن میگویند. در M.S سلولهای سیستم ایمنی از طریق عروق خونی وارد مغز، نخاع و یا اعصاب بینایی شده و موجب ایجاد التهاب، دمیلینه شدن و آسیب به عصبها میشوند.
در این بیماری در نواحی از عصب به صورت تكه تكه تخریب در میلین روی میدهد و به تدریج میلین در سرتاسر مغز و نخاع از بین میرود.
علت ایجاد بیماری M.S چیست؟
علت دقیق این بیماری شناخته نشده است اما بسیاری از متخصصان باور دارند كه M.S یك بیماری خودایمنی است. به این معنی كه دفاع بدن یا سیستم ایمنی، اشتباهاً به بافتهای سالم بدن حمله میكند.
در M.S سیستم ایمنی فرد به سیستم عصبی مركزی، ( مغز و نخاع ) حمله ور میشود.
هنوز مشخص نیست كه چرا این بیماری در برخی از افراد روی میدهد و برخی دیگر به آن مبتلا نمیشوند. ممكن است دلایل ژنتیكی مطرح باشند چون به نظر میرسد در مواردی بیماری سابقهی خانوادگی دارد.
محلی كه فرد در آن بزرگ شده است نیز ممكن است موثر باشد. M.S در افرادی كه در مكانهای سردتر و دورتر از استوا بزرگ شدهاند شایعتر است.
گفته شد كه علت دقیق این بیماری شناخته نشده است. اگرچه این بیماری درمان قطعی ندارد اما داروها میتوانند در بسیاری از افراد تناوب و شدت حملات را كاهش دهند. بیشتر افراد مبتلا چندین دهه زندگی میكنند اما برخی افراد در سالهای آینده با سیر پیشروندهی بیماری و ناتوانی مواجه میشوند.
M.S در افراد مختلف متفاوت است. ممكن است فردی در تمام عمر مشكلات كمیداشته باشد و فردی شدیداً دچار ناتوانی شود. بیشتر افراد حالتی بین این دو دارند.
معمولا M.S یكی از این چهار حالت را دارد:
1- عود كننده – بهبود یابنده، كه طی سالها، علائم به تدریج برطرف میشوند و پس از مدتی باز میگردند.
2- پیشروندهی ثانویه، كه در ابتدا از الگوی قبلی پیروی میكند و مدتی بهبودی و مدتی بروز علائم را نشان میدهد اما حالت پیشرونده پیدا میكند و به سرعت بدتر میشود.
3- پیشروندهی اولیه، كه سیر بیماری از ابتدا به صورت پیشرونده است و بدتر میشود.
4- عود كننده - پیشرونده، كه در آن علائم میآیند و میروند اما آسیبهای عصبی، پیوسته بدتر میشوند.
علائم بیماری هرچه كه باشد به وسیلهی درمان و مراقبت فردی میتوان كیفیت زندگی را حفظ كرد. اگرچه درمان قطعی این بیماری شناختهنشدهاست اما غیر از موارد بسیار نادر، M.S كشنده نیست.
علائم بیماری M.S کدامند؟
علائم بیماری بسته به ناحیهای از مغز و نخاع که دچار آسیبدیدگی شده است متفاوت است. همچنین به میزان و شدت آسیب بستگی دارد علائم اولیه شامل این موارد هستند:
اختلالات عضلانی:
ممكن است فرد احساس ضعف و سفتی در عضلات داشتهباشد.
ممكن است فرد احساس كند كه اندامهای او سنگین شدهاند.
در هنگام راهرفتن ممكن است فرد احساس كند كه پای او بر روی زمین كشیده میشود.
ممكن است بیش از حالت معمول اجسام از دست فرد رها شوند و هماهنگی حركات كاهش یابند.
اختلالات بینایی:
ممكن است دید فرد، تار، محو و مبهم شود.
ممكن است درد كرهی چشم وجود داشته باشد و به ویژه با حركات چشم ایجاد شود.
نابینایی یا دوبینی ممكن است وجود داشتهباشند.
التهاب عصب بینایی به عنوان یكی از نشانههای اولیهی معمول ممكن است وجود داشتهباشد كه موجب از دست رفتن ناگهانی بینایی شده و درد در چشم ایجاد میكند.
اختلالات حسی:
ممكن است احساس سوزش، خارش، مور مور شدن یا بی حسی ایجاد شود.
ممكن است نوار فشارندهای بر روی تنه یا اندامها احساس شود و یا اینكه فرد احساس كند كه جریان الكتریسیته از طریق اندامها یا پشت بدن به سمت پایین حركت میكند.
اختلالات تعادلی:
ممكن است فرد احساس سبكی در سر یا سرگیجه داشتهباشد و طوری احساس كند كه انگار در حال چرخش است.
با بدتر شدن بیماری ممكن است لرزش و رعشه و درد و سفتی عضلات در هنگام حركت ایجاد شود. ممكن است مشكلاتی در كنترل ادرار، بلع و تفكر به وجود آید.
M.S میتواند به افسردگی نیز منجر شود.
بسیاری از افراد مبتلا به M.S به گرما حساس هستند. هوای گرم، تب، دوش آب داغ و ورزش زیاد میتوانند موجب تشدید علائم شوند كه این وضعیت تا موقعی كه بدن خنك شود ادامه خواهد داشت.
M.S بسیار غیر قابل پیش بینی است. ممكن است بدون هیچ هشداری علائم ناگهان بدتر شوند و یا اینكه فرد سالها بدون مشكل باقی بماند.
M.S چگونه تشخیص داده میشود؟
تشخیص این بیماری همیشه راحت نیست. ممكن است علائم اولیه مبهم باشند. و یا اینكه علائم بر اثر مشكلات دیگری غیر از M.Sایجاد شدهباشند. به همین دلیل تا زمانی كه بیماری قطعاً به عنوان M.S تشخیص داده نشدهاست حتی اگر ماهها و سالها طول بكشد نباید از ابتلا به آن اطمینان حاصل كرد.
بیماری هنگامی تشخیص داده میشود كه پزشك، از بروز حداقل دو حمله اطمینان حاصل كند.
پزشك بیمار را معاینه میكند و سوالاتی در بارهی علائم بیماری میپرسد و آزمایشاتی را در خواست میكند. اغلب اوقات از MRI برای تشخیص بیماری استفاده میشود زیرا نواحی آسیب دیدهای كه در اثر حملات M.S ایجاد شدهاند به وسیله این تصویر برداری قابل مشاهده هستند.
M.S چگونه درمان می شود؟
درمان در سه دوره انجام می گیرد:
* درمان در مر حلهی عود بیماری، برای اینكه دورهی آن كوتاهتر و شدت حمله كمتر شود.
* درمان طولانی مدت، برای اینكه تعداد حملات و شدت آنها كاهش یابد. این درمان ممكن است آسیبهای بیماری را كاهش دهد و یا بروز آسیبها را به تاخیر بیندازد.
* درمان برای كنترل علائم ویژه مانند خستگی، افسردگی، مشكلات ادراری، مشكلات جنسی، درد و سفتی عضلات.
ممكن است تصمیمگیری برای مصرف داروهایی كه پیشرفت بیماری را آهسته میكنند، مشكل باشد به ویژه اگر علائم بیماری خفیف باشد افراد تمایلی به مصرف دارو ندارند. چون داروها در همهی افراد موثر نیستند و عوارض جانبی زیادی نیز دارند. اما متخصصان توصیه میكنند كه به محض تشخیص، درمان بهتر است هر چه زودتر شروع شود. چون حتی اگر فرد علامتی نداشته باشد روند آسیب پیشرفت خواهد كرد. در نهایت تصمیمگیری درمورد مصرف داروها بر عهدهی فرد بیمار و پزشك است.
فیزیوتراپی، كار درمانی و گفتار درمانی میتواند به كاهش مشكلات فیزیكی بیمار كمك كنند. فرد بیمار نیز در خانه با رژیم غذایی خوب، ورزش و استراحت مناسب و به كار بردن معقولانهی انرژی خود، میتواند به خود كمك كند.
كنار آمدن با شرایط جسمی و روحی كه بیماری M.S برای فرد ایجاد میكند كار سادهای نیست.
اگر فرد احساس ناتوانی و شكست میكند باید با پزشك مشورت كند. ممكن است فرد دچار افسردگی شده باشد و به درمان نیاز داشتهباشد.
عضویت در گروه بیماران M.S امكان برقراری ارتباط با سایر بیماران كه شرایط مشابهی را تجربه میكنند را فراهم میكند و بسیار كمك كنندهاست.
تهیه و ترجمه:گروه سلامت سیمرغ ـ دکتر حانیه ترکمان
اختصاصی سیمرغ www.seemorgh.com/health
این بیماری موجب اختلالاتی در كنترلكردن عضلات و نیروی عضلانی، بینایی، تعادل، حس و عملكردهای فكری و ذهنی میشود. مغز، نخاع و اعصاب بینایی از طریق الیاف عصبی با یكدیگر در ارتباط هستند.
سلولهای عصبی یك پوشش محافظتكننده به نام میلین دارند. میلین یك نوع پروتئین است كه الیاف عصبی را میپوشاند و از آنها حفاظت میكند. بدون میلین، مغز و نخاع نمیتوانند با بقیه عصبهایی كه در بدن وجود دارد ارتباط برقرار كنند.
ممكن است میلین ملتهب شود و یا تخریب گردد. به این فرایند دمیلینه شدن میگویند. در M.S سلولهای سیستم ایمنی از طریق عروق خونی وارد مغز، نخاع و یا اعصاب بینایی شده و موجب ایجاد التهاب، دمیلینه شدن و آسیب به عصبها میشوند.
در این بیماری در نواحی از عصب به صورت تكه تكه تخریب در میلین روی میدهد و به تدریج میلین در سرتاسر مغز و نخاع از بین میرود.
علت ایجاد بیماری M.S چیست؟
علت دقیق این بیماری شناخته نشده است اما بسیاری از متخصصان باور دارند كه M.S یك بیماری خودایمنی است. به این معنی كه دفاع بدن یا سیستم ایمنی، اشتباهاً به بافتهای سالم بدن حمله میكند.
در M.S سیستم ایمنی فرد به سیستم عصبی مركزی، ( مغز و نخاع ) حمله ور میشود.
هنوز مشخص نیست كه چرا این بیماری در برخی از افراد روی میدهد و برخی دیگر به آن مبتلا نمیشوند. ممكن است دلایل ژنتیكی مطرح باشند چون به نظر میرسد در مواردی بیماری سابقهی خانوادگی دارد.
محلی كه فرد در آن بزرگ شده است نیز ممكن است موثر باشد. M.S در افرادی كه در مكانهای سردتر و دورتر از استوا بزرگ شدهاند شایعتر است.
گفته شد كه علت دقیق این بیماری شناخته نشده است. اگرچه این بیماری درمان قطعی ندارد اما داروها میتوانند در بسیاری از افراد تناوب و شدت حملات را كاهش دهند. بیشتر افراد مبتلا چندین دهه زندگی میكنند اما برخی افراد در سالهای آینده با سیر پیشروندهی بیماری و ناتوانی مواجه میشوند.
M.S در افراد مختلف متفاوت است. ممكن است فردی در تمام عمر مشكلات كمیداشته باشد و فردی شدیداً دچار ناتوانی شود. بیشتر افراد حالتی بین این دو دارند.
معمولا M.S یكی از این چهار حالت را دارد:
1- عود كننده – بهبود یابنده، كه طی سالها، علائم به تدریج برطرف میشوند و پس از مدتی باز میگردند.
2- پیشروندهی ثانویه، كه در ابتدا از الگوی قبلی پیروی میكند و مدتی بهبودی و مدتی بروز علائم را نشان میدهد اما حالت پیشرونده پیدا میكند و به سرعت بدتر میشود.
3- پیشروندهی اولیه، كه سیر بیماری از ابتدا به صورت پیشرونده است و بدتر میشود.
4- عود كننده - پیشرونده، كه در آن علائم میآیند و میروند اما آسیبهای عصبی، پیوسته بدتر میشوند.
علائم بیماری هرچه كه باشد به وسیلهی درمان و مراقبت فردی میتوان كیفیت زندگی را حفظ كرد. اگرچه درمان قطعی این بیماری شناختهنشدهاست اما غیر از موارد بسیار نادر، M.S كشنده نیست.
علائم بیماری M.S کدامند؟
علائم بیماری بسته به ناحیهای از مغز و نخاع که دچار آسیبدیدگی شده است متفاوت است. همچنین به میزان و شدت آسیب بستگی دارد علائم اولیه شامل این موارد هستند:
اختلالات عضلانی:
ممكن است فرد احساس ضعف و سفتی در عضلات داشتهباشد.
ممكن است فرد احساس كند كه اندامهای او سنگین شدهاند.
در هنگام راهرفتن ممكن است فرد احساس كند كه پای او بر روی زمین كشیده میشود.
ممكن است بیش از حالت معمول اجسام از دست فرد رها شوند و هماهنگی حركات كاهش یابند.
اختلالات بینایی:
ممكن است دید فرد، تار، محو و مبهم شود.
ممكن است درد كرهی چشم وجود داشته باشد و به ویژه با حركات چشم ایجاد شود.
نابینایی یا دوبینی ممكن است وجود داشتهباشند.
التهاب عصب بینایی به عنوان یكی از نشانههای اولیهی معمول ممكن است وجود داشتهباشد كه موجب از دست رفتن ناگهانی بینایی شده و درد در چشم ایجاد میكند.
اختلالات حسی:
ممكن است احساس سوزش، خارش، مور مور شدن یا بی حسی ایجاد شود.
ممكن است نوار فشارندهای بر روی تنه یا اندامها احساس شود و یا اینكه فرد احساس كند كه جریان الكتریسیته از طریق اندامها یا پشت بدن به سمت پایین حركت میكند.
اختلالات تعادلی:
ممكن است فرد احساس سبكی در سر یا سرگیجه داشتهباشد و طوری احساس كند كه انگار در حال چرخش است.
با بدتر شدن بیماری ممكن است لرزش و رعشه و درد و سفتی عضلات در هنگام حركت ایجاد شود. ممكن است مشكلاتی در كنترل ادرار، بلع و تفكر به وجود آید.
M.S میتواند به افسردگی نیز منجر شود.
بسیاری از افراد مبتلا به M.S به گرما حساس هستند. هوای گرم، تب، دوش آب داغ و ورزش زیاد میتوانند موجب تشدید علائم شوند كه این وضعیت تا موقعی كه بدن خنك شود ادامه خواهد داشت.
M.S بسیار غیر قابل پیش بینی است. ممكن است بدون هیچ هشداری علائم ناگهان بدتر شوند و یا اینكه فرد سالها بدون مشكل باقی بماند.
M.S چگونه تشخیص داده میشود؟
تشخیص این بیماری همیشه راحت نیست. ممكن است علائم اولیه مبهم باشند. و یا اینكه علائم بر اثر مشكلات دیگری غیر از M.Sایجاد شدهباشند. به همین دلیل تا زمانی كه بیماری قطعاً به عنوان M.S تشخیص داده نشدهاست حتی اگر ماهها و سالها طول بكشد نباید از ابتلا به آن اطمینان حاصل كرد.
بیماری هنگامی تشخیص داده میشود كه پزشك، از بروز حداقل دو حمله اطمینان حاصل كند.
پزشك بیمار را معاینه میكند و سوالاتی در بارهی علائم بیماری میپرسد و آزمایشاتی را در خواست میكند. اغلب اوقات از MRI برای تشخیص بیماری استفاده میشود زیرا نواحی آسیب دیدهای كه در اثر حملات M.S ایجاد شدهاند به وسیله این تصویر برداری قابل مشاهده هستند.
M.S چگونه درمان می شود؟
درمان در سه دوره انجام می گیرد:
* درمان در مر حلهی عود بیماری، برای اینكه دورهی آن كوتاهتر و شدت حمله كمتر شود.
* درمان طولانی مدت، برای اینكه تعداد حملات و شدت آنها كاهش یابد. این درمان ممكن است آسیبهای بیماری را كاهش دهد و یا بروز آسیبها را به تاخیر بیندازد.
* درمان برای كنترل علائم ویژه مانند خستگی، افسردگی، مشكلات ادراری، مشكلات جنسی، درد و سفتی عضلات.
ممكن است تصمیمگیری برای مصرف داروهایی كه پیشرفت بیماری را آهسته میكنند، مشكل باشد به ویژه اگر علائم بیماری خفیف باشد افراد تمایلی به مصرف دارو ندارند. چون داروها در همهی افراد موثر نیستند و عوارض جانبی زیادی نیز دارند. اما متخصصان توصیه میكنند كه به محض تشخیص، درمان بهتر است هر چه زودتر شروع شود. چون حتی اگر فرد علامتی نداشته باشد روند آسیب پیشرفت خواهد كرد. در نهایت تصمیمگیری درمورد مصرف داروها بر عهدهی فرد بیمار و پزشك است.
فیزیوتراپی، كار درمانی و گفتار درمانی میتواند به كاهش مشكلات فیزیكی بیمار كمك كنند. فرد بیمار نیز در خانه با رژیم غذایی خوب، ورزش و استراحت مناسب و به كار بردن معقولانهی انرژی خود، میتواند به خود كمك كند.
كنار آمدن با شرایط جسمی و روحی كه بیماری M.S برای فرد ایجاد میكند كار سادهای نیست.
اگر فرد احساس ناتوانی و شكست میكند باید با پزشك مشورت كند. ممكن است فرد دچار افسردگی شده باشد و به درمان نیاز داشتهباشد.
عضویت در گروه بیماران M.S امكان برقراری ارتباط با سایر بیماران كه شرایط مشابهی را تجربه میكنند را فراهم میكند و بسیار كمك كنندهاست.
تهیه و ترجمه:گروه سلامت سیمرغ ـ دکتر حانیه ترکمان
اختصاصی سیمرغ www.seemorgh.com/health
|