تيك، يكي از شايع‌ترين مشكلات رواني است كه به گفته كارشناسان دلايل شيوع اختلالات آن چندان مشخص نيست ولي تخمين زده مي‌شود بين ۵تا۲۵ درصد كودكان در سنين مدرسه نيز نوعي از اختلال تيك را تجربه مي‌كنند.
تيك‌ها حركات غيرطبيعي ناگهاني، مكرر، سريع و هماهنگي هستند كه معمولا به راحتي قابل تقليد هستند. حركات به‌صورتي مشابه مكررا رخ مي‌دهند و بيمار قادر است به‌صورتي ارادي مدتي كوتاه آنها را مهار كند اما اين امر ممكن است سبب اضطراب بيمار شود. تيك‌ها در نتيجه فشار رواني تشديد مي‌شوند و حين فعاليت‌هاي ارادي و تمركز فكري كاهش يافته و در خواب از بين مي‌روند.
دكتر عليرضا پيرخائفي، روان‌شناس و عضو هيئت علمي دانشگاه، تيك‌ها را از فعاليت‌هاي حركتي - صوتي مي‌داند كه به‌صورت ناگهاني اتفاق مي‌افتند و در آن، فرد توان مقاومت خود را از دست داده و ظاهرا مقابله با آن هيچ فايده‌اي نخواهد داشت.
وي، پريدن گوشه‌چشم، پرش در ناحيه‌گردن و حركات اضافه در شانه را از تيك‌هاي حركتي مي‌داند و درخصوص تيك‌هاي صوتي ابراز مي‌كند در اين‌گونه تيك‌ها علاوه بر تكان‌هاي عضلات، سيستم صوتي نيز (مانند صاف كردن گلو، خرخر كردن و بالا كشيدن بيني و …) درگير مي‌شود.
تيك‌هايي كه به تازگي آغاز شده‌اند، اغلب نياز به درمان ندارند.
توصيه مناسب به والدين و اطرافيان كودك مبتلا به تيك اين است كه توجهي به تيك‌ها نداشته باشند؛چرا كه تمركز روي تيك، باعث تشديد آن مي‌شود.
اكثر تيك‌هايي كه تازه آغاز شده‌اند، مسير محدود و گذرايي دارند و به سمت اختلال جدي‌تري پيش نمي‌روند و حداكثر طي دوره‌هاي استرس‌آور عود مي‌كنند. معدودي از تيك‌ها بيشتر از يك‌سال طول مي‌كشند.
تيك در مردها سه‌برابر بيشتر از زن‌هاست و تيك‌هاي مزمن بيشتر بين سنين 6تا12سالگي ديده مي‌شود.
تقسيم‌بندي
تيك‌ها را مي‌توان براساس ساده يا متعدد بودن و گذرا و مزمن بودن به 4 گروه تقسيم كرد:
تيك‌هاي ساده گذرا:
در كودكي بسيار شايع‌اند و معمولا پس از يك‌سال (اغلب طي چند هفته) خودبه‌خود بهبود مي‌يابند و عمدتا نياز به درمان هم ندارند. تيك‌هاي حركتي معمول كه اغلب در حدود 5/3سالگي شروع مي‌شوند به كودكان كمك مي‌كنند تا انرژي عصبي را آزاد كنند. 75درصد از كودكان، اين نوع تيك را در عرض 6ماه پشت سر مي‌گذارند.
اگر كودك شما گرفتار تيك شد، بهترين راه، ناديده گرفتن آن است. هيچگاه او را سرزنش نكرده و يا تنبيه نكنيد.
شما مي‌توانيد براي جلوگيري از تبديل شدن اين عمل به يك عادت، با تمرين كردن روش‌هاي پيشگيرانه، به كودكانتان كمك كنيد ولي تيك‌هاي گذرا نبايد در برنامه كامل ترك عادت مورد توجه قرار گيرد.
تيك‌هاي مزمن:
اگر تيك بيش از 12ماه ادامه يابد، تيك مزمن محسوب مي‌شود.
تيك‌هاي مزمن پايدار هستند و معمولاً انقباض ماهيچه در آنها بيش از حد و بسيار شديد است.
اين تيك‌ها مشخصاً به‌صورت حمله‌هاي دوره‌اي صورت مي‌گيرند و غالباً شدت آنها ماه به ماه، روز به روز يا حتي ساعت به ساعت تغيير مي‌كند. در حقيقت رفتار تيكي ممكن است براي هفته‌ها يا ماه‌ها كاملاً محو اما دوباره ظاهر شود.
ممكن است در هر سني پديدار شوند اما اغلب در كودكي شروع مي‌شوند. درمان در اكثر موارد لزومي ندارد؛ بايد به بيمار توضيح داده شود كه اين اختلال داراي اهميت نيست.
تيك‌هاي ساده يا متعدد مداوم:
معمولا از كودكي يا نوجواني و قبل از 15سالگي آغاز مي‌شود. در بسياري از موارد تيك‌هاي موردي روي مي‌دهد اما بهبود كامل در خاتمه نوجواني رخ مي‌دهد.
سندرم تيك‌هاي حركتي و صوتي متعدد مزمن:
اين سندرم به نام پزشك فرانسوي‌اي كه نخستين بار اين بيماري را توصيف كرد، سندرم ژيل دولاتوره ناميده مي‌شود كه معمولا همراه با تحريك‌پذيري و وسواس است كه ميتواند موجب رانده شدن فرد از اجتماع شود و اين واكنش‌هاي اجتماعي منفي ميتواند فرد را به افسردگي دچار كند و حتي در بعضي مواقع او را به سوي خودكشي نيز سوق دهد.
تيك‌هاي توره درصورت عدم‌درمان مي‌توانند به حالتي مزمن در فرد تبديل شده و به جز تيك‌هاي گذرا در ساير تيك‌هاي عصبي احتمال بازگشت وجود دارد كه حركات لب و دهانشان به‌گونه‌اي هست كه انگار حرف‌هاي ركيك به زبان مي‌آورند در صورتي كه اين طور نيست.
علت‌ها:
زماني اعتقاد بر اين بود كه تيك‌ها علامت بيروني احساسات سركوب شده و تعارضات و كشمكش‌هاي دروني‌اند. امروزه در بسياري از نقاط جهان آن را تركيبي از عوامل محيطي و زيستي مي‌دانند.
تيك تقريباً در يك سوم موارد، پايه ژنتيك دارد اما در برخي حالات ممكن است اين عادت از طريق تقليد به دست آيد.
همچنين مشخص شده است كه رفتارهاي تيكي در زمان فشارهاي عصبي افزايش مي‌يابد كه اين امر به «تيك عصبي» منجر مي‌شود.
درصورتي كه از وجود تيك‌هاي عصبي در كودك‌تان رنج مي‌بريد، نكات زير را مد نظر داشته باشيد:
كاهش فشار روحي:
به لحاظ اينكه رفتارهاي تيكي غالباً با فشار روحي تشديد مي‌شوند، عناصري را در زندگي كودك‌تان جست‌وجو كنيد كه ممكن است منشأ ناراحتي يا نگراني او باشند. آيا آنان تلاش مي‌كنند كه از تكاليف مدرسه و درس‌ها عقب نمانند؟ آيا انتظارات ورزشي آنان بالاست؟
براي كاهش تنش‌هاي احتمالي كودكان، تا آنجا كه ممكن است براي ايجاد آرامش و اطمينان و حذف موقعيت‌هاي فشارزا بكوشيد و با آنان رئوف و مهربان باشيد. تعداد تيك اغلب با كاهش فشار روحي، تقليل مي‌يابد.
چه بايد كرد؟
يكي از نكاتي كه درخصوص انواع تيك‌ها حائز اهميت است، نوع برخورد و نگاه عوام به آن است كه اين نوع رفتار باعث مي‌شود فرد دچار احساس ناخوشايندي شود و خود را از انظار پنهان كند و درصورت افزايش بيش از حد، اين اختلال، حتي در رفتارهاي اجتماعي فرد نيز تاثيرگذار خواهد بود.
اگر افراد با نشانه‌هاي طولاني‌مدت تيك مواجه شدند بايد براي جلوگيري از اختلالات بزرگ‌تر به روان‌پزشك يا روان‌شناس مراجعه كنند.
تيك‌ها حركات غيرطبيعي ناگهاني، مكرر، سريع و هماهنگي هستند كه معمولا به راحتي قابل تقليد هستند. حركات به‌صورتي مشابه مكررا رخ مي‌دهند و بيمار قادر است به‌صورتي ارادي مدتي كوتاه آنها را مهار كند اما اين امر ممكن است سبب اضطراب بيمار شود. تيك‌ها در نتيجه فشار رواني تشديد مي‌شوند و حين فعاليت‌هاي ارادي و تمركز فكري كاهش يافته و در خواب از بين مي‌روند.
دكتر عليرضا پيرخائفي، روان‌شناس و عضو هيئت علمي دانشگاه، تيك‌ها را از فعاليت‌هاي حركتي - صوتي مي‌داند كه به‌صورت ناگهاني اتفاق مي‌افتند و در آن، فرد توان مقاومت خود را از دست داده و ظاهرا مقابله با آن هيچ فايده‌اي نخواهد داشت.
وي، پريدن گوشه‌چشم، پرش در ناحيه‌گردن و حركات اضافه در شانه را از تيك‌هاي حركتي مي‌داند و درخصوص تيك‌هاي صوتي ابراز مي‌كند در اين‌گونه تيك‌ها علاوه بر تكان‌هاي عضلات، سيستم صوتي نيز (مانند صاف كردن گلو، خرخر كردن و بالا كشيدن بيني و …) درگير مي‌شود.
تيك‌هايي كه به تازگي آغاز شده‌اند، اغلب نياز به درمان ندارند.
توصيه مناسب به والدين و اطرافيان كودك مبتلا به تيك اين است كه توجهي به تيك‌ها نداشته باشند؛چرا كه تمركز روي تيك، باعث تشديد آن مي‌شود.
اكثر تيك‌هايي كه تازه آغاز شده‌اند، مسير محدود و گذرايي دارند و به سمت اختلال جدي‌تري پيش نمي‌روند و حداكثر طي دوره‌هاي استرس‌آور عود مي‌كنند. معدودي از تيك‌ها بيشتر از يك‌سال طول مي‌كشند.
تيك در مردها سه‌برابر بيشتر از زن‌هاست و تيك‌هاي مزمن بيشتر بين سنين 6تا12سالگي ديده مي‌شود.
تقسيم‌بندي
تيك‌ها را مي‌توان براساس ساده يا متعدد بودن و گذرا و مزمن بودن به 4 گروه تقسيم كرد:
تيك‌هاي ساده گذرا:
در كودكي بسيار شايع‌اند و معمولا پس از يك‌سال (اغلب طي چند هفته) خودبه‌خود بهبود مي‌يابند و عمدتا نياز به درمان هم ندارند. تيك‌هاي حركتي معمول كه اغلب در حدود 5/3سالگي شروع مي‌شوند به كودكان كمك مي‌كنند تا انرژي عصبي را آزاد كنند. 75درصد از كودكان، اين نوع تيك را در عرض 6ماه پشت سر مي‌گذارند.
اگر كودك شما گرفتار تيك شد، بهترين راه، ناديده گرفتن آن است. هيچگاه او را سرزنش نكرده و يا تنبيه نكنيد.
شما مي‌توانيد براي جلوگيري از تبديل شدن اين عمل به يك عادت، با تمرين كردن روش‌هاي پيشگيرانه، به كودكانتان كمك كنيد ولي تيك‌هاي گذرا نبايد در برنامه كامل ترك عادت مورد توجه قرار گيرد.
تيك‌هاي مزمن:
اگر تيك بيش از 12ماه ادامه يابد، تيك مزمن محسوب مي‌شود.
تيك‌هاي مزمن پايدار هستند و معمولاً انقباض ماهيچه در آنها بيش از حد و بسيار شديد است.
اين تيك‌ها مشخصاً به‌صورت حمله‌هاي دوره‌اي صورت مي‌گيرند و غالباً شدت آنها ماه به ماه، روز به روز يا حتي ساعت به ساعت تغيير مي‌كند. در حقيقت رفتار تيكي ممكن است براي هفته‌ها يا ماه‌ها كاملاً محو اما دوباره ظاهر شود.
ممكن است در هر سني پديدار شوند اما اغلب در كودكي شروع مي‌شوند. درمان در اكثر موارد لزومي ندارد؛ بايد به بيمار توضيح داده شود كه اين اختلال داراي اهميت نيست.
تيك‌هاي ساده يا متعدد مداوم:
معمولا از كودكي يا نوجواني و قبل از 15سالگي آغاز مي‌شود. در بسياري از موارد تيك‌هاي موردي روي مي‌دهد اما بهبود كامل در خاتمه نوجواني رخ مي‌دهد.
سندرم تيك‌هاي حركتي و صوتي متعدد مزمن:
اين سندرم به نام پزشك فرانسوي‌اي كه نخستين بار اين بيماري را توصيف كرد، سندرم ژيل دولاتوره ناميده مي‌شود كه معمولا همراه با تحريك‌پذيري و وسواس است كه ميتواند موجب رانده شدن فرد از اجتماع شود و اين واكنش‌هاي اجتماعي منفي ميتواند فرد را به افسردگي دچار كند و حتي در بعضي مواقع او را به سوي خودكشي نيز سوق دهد.
تيك‌هاي توره درصورت عدم‌درمان مي‌توانند به حالتي مزمن در فرد تبديل شده و به جز تيك‌هاي گذرا در ساير تيك‌هاي عصبي احتمال بازگشت وجود دارد كه حركات لب و دهانشان به‌گونه‌اي هست كه انگار حرف‌هاي ركيك به زبان مي‌آورند در صورتي كه اين طور نيست.
علت‌ها:
زماني اعتقاد بر اين بود كه تيك‌ها علامت بيروني احساسات سركوب شده و تعارضات و كشمكش‌هاي دروني‌اند. امروزه در بسياري از نقاط جهان آن را تركيبي از عوامل محيطي و زيستي مي‌دانند.
تيك تقريباً در يك سوم موارد، پايه ژنتيك دارد اما در برخي حالات ممكن است اين عادت از طريق تقليد به دست آيد.
همچنين مشخص شده است كه رفتارهاي تيكي در زمان فشارهاي عصبي افزايش مي‌يابد كه اين امر به «تيك عصبي» منجر مي‌شود.
درصورتي كه از وجود تيك‌هاي عصبي در كودك‌تان رنج مي‌بريد، نكات زير را مد نظر داشته باشيد:
كاهش فشار روحي:
به لحاظ اينكه رفتارهاي تيكي غالباً با فشار روحي تشديد مي‌شوند، عناصري را در زندگي كودك‌تان جست‌وجو كنيد كه ممكن است منشأ ناراحتي يا نگراني او باشند. آيا آنان تلاش مي‌كنند كه از تكاليف مدرسه و درس‌ها عقب نمانند؟ آيا انتظارات ورزشي آنان بالاست؟
براي كاهش تنش‌هاي احتمالي كودكان، تا آنجا كه ممكن است براي ايجاد آرامش و اطمينان و حذف موقعيت‌هاي فشارزا بكوشيد و با آنان رئوف و مهربان باشيد. تعداد تيك اغلب با كاهش فشار روحي، تقليل مي‌يابد.
چه بايد كرد؟
يكي از نكاتي كه درخصوص انواع تيك‌ها حائز اهميت است، نوع برخورد و نگاه عوام به آن است كه اين نوع رفتار باعث مي‌شود فرد دچار احساس ناخوشايندي شود و خود را از انظار پنهان كند و درصورت افزايش بيش از حد، اين اختلال، حتي در رفتارهاي اجتماعي فرد نيز تاثيرگذار خواهد بود.
اگر افراد با نشانه‌هاي طولاني‌مدت تيك مواجه شدند بايد براي جلوگيري از اختلالات بزرگ‌تر به روان‌پزشك يا روان‌شناس مراجعه كنند.
همشهری
|