۱۳۸۸ فروردین ۲۲, شنبه

صدایم کن من مي‌شنوم!

به انگيزه انجام موفقيت‌آميز حدود 300 مورد عمل جراحي كاشت حلزوني شنوايي، در 2سال گذشته در مركز كاشت حلزوني شنوايي بيمارستان بقيه‌الله (عج)، مروري كوتاه بر پديده ناشنوايي و مشكلات ناشي از آن و راه‌هاي درماني آن، گفت‌وگويي با دكتر محمد اجل لوئيان، فلو شيپ جراحي گوش انجام داده‌ايم كه از نظرتان مي‌گذرد.
لطفا ابتدا درخصوص مكانيزم دريافت اصوات و درك صدا توضيح دهيد.
ابتدا بايد بدانيم، صدا كه حامل انرژي مكانيكي است پس از عبور از هوا وارد گوش شده و پرده صماخ را به لرزش در‌مي‌آورد. اين لرزش، از راه استخوانچه‌هاي ظريفي كه در پشت پرده قرار دارد تقويت شده و به اندام اصلي شنوايي يا حلزون شنوايي منتقل مي‌شود. در داخل بخش حلزوني، سلول‌هاي حساس شنوايي قرار دارند كه قادرند انرژي مكانيكي صوت دريافت شده را تبديل به پيام الكتريكي كرده و آن را به عصب شنوايي منتقل كنند. اين پيام بلافاصله به مغز رسيده و در مركز شنوايي تفسير مي‌شود.
درك ما از صداها مربوط به طي اين مسير و تفسير اين پيام‌ها در قشر مغز است. اين پيام شنيداري بعدا به مركز گفتاري، كه آن هم در مجاورت مركز شنيداري در قشر مغز قرار دارد، ارسال شده و به مغز ما اين امكان را مي‌دهد كه براساس دريافت‌هاي شنيداري بتوانيم پاسخ گفتاري مناسبي را ادا كنيم.
درصورتي كه در قسمت‌هايي از مسير انتقال صوت كه انرژي به‌صورت مكانيكي در آنها منتقل مي‌شود اختلالي نظير بسته بودن مجراي گوش يا از بين رفتن حركات استخوانچه‌ها به‌وجود آيد، مي‌توان براي تقويت صدا به راحتي از سمعك استفاده كرد يا براي باز‌سازي‌ شنوايي اقدام به جراحي كرد. ولي در صورتي كه سلول‌هاي حساس شنوايي يا سلول‌هاي مويي داخل حلزوني شنوايي به هر دليلي از جمله تاثير ژن‌هاي ناشنوايي، عفونت‌هاي دوره جنيني، مننژيت، استفاده از برخي داروها و ساير بيماري‌هايي كه به سلول‌هاي شنوايي صدمه مي‌زنند، از بين رفته باشند راهي جز جايگزيني نقش سلول‌هاي از دست رفته داخل حلزوني با يك الكترود مخصوص كه به‌طور متعارف به آن پروتز كاشت حلزوني گفته مي‌شود، وجود ندارد. اين الكترود كه جزيي از يك دستگاه الكترونيكي بسيار پيشرفته است در حقيقت صدا را به يك جريان الكتريكي تبديل و به عصب شنوايي منتقل مي‌كند تا از آنجا به مغز برود.
براي پيشگيري از تحليل سلول‌هاي مويي داخل حلزوني چه بايد كرد؟
با توجه به علل شناخته شده تخريب سلول‌هاي داخل حلزوني كه به آن اشاره كرديم نخستين اقدام، كنترل ژن‌هاي ناقل ناشنوايي است. كم كردن ازدواج‌هاي فاميلي و قبيله‌اي در خانواده‌هايي كه سابقه ناشنوايي مادرزادي دارند مؤثرترين روش كاهش تعداد ناشنوايان مادرزادي و ژنتيكي است. با توجه به اينكه براساس آمارهاي داخلي و جهاني، بيش از 70درصد از موارد ناشنوايي مادرزادي، بر اثر ظهور علائم ژن‌هاي شناخته شده ناشنوايي است، به اين ترتيب انجام آزمايش‌هاي ژنتيك ناشنوايي قبل از ازدواج در خانواده‌هايي كه سابقه ناشنوايي مادرزادي دارند، از سوي همه صاحب‌نظران توصيه مي‌شود.
درصد كمي از موارد ناشنوايي مادرزادي بر اثر عواملي چون سرخك، سرخجه، سيتومگالو ويروس و امثالهم به‌وجود مي‌آيد كه راه پيشگيري از آن واكسيناسيون منظم قبل از حاملگي است؛ البته در بعضي موارد نظير سيتومگالو ويروس هنوز واكسن مؤثري به بازار عرضه نشده است.
درصد كمتري از ناشنوايي‌هاي مادرزادي يا اكتسابي بعد از تولد، مربوط به استفاده از داروهايي نظير داروهاي شيمي درماني، جنتامايسين، استرپتومايسين و امثالهم است كه خوشبختانه امروزه تيم‌هاي پزشكي نسبت به اين امر آگاهي دارند و صرفا در مواردي كه مسئله حفظ حيات بيمار مطرح بوده و داروي جايگزين ديگري وجود نداشته باشد، اين داروها را تجويز مي‌كنند. تصادف، مننژيت، جراحي و... درصد كمي از ناشنوايي‌ها را تشكيل مي‌دهند كه با رعايت اصول رانندگي، افزايش آگاهي تيم‌هاي جراحي و داخلي و مداخله به موقع مي‌توان آثار سوء آنها را به حداقل رساند.
اينجا بايد يادآور شويم كه چون مننژيت پنوموكوكي، قادر است تمام ساختمان حلزوني را تخريب و آن را به يك توده استخواني تبديل كند و به همين دليل بعدا امكان استفاده از پروتز كاشت حلزوني نيز نخواهد بود، لذا كادرهاي پزشكي و خانواده‌ها بايد از اين موضوع آگاهي بيشتري داشته باشند و چنانچه بر اثر مننژيت، بيمار دچار كاهش شنوايي شد، بلافاصله تيم كاشت حلزوني را در جريان گذاشته تا اقدام به موقع صورت گيرد.
چنانچه با وجود همه اقدامات بهداشتي و پيشگيرانه، نوزاد ناشنوا متولد شود يا كودك يا بزرگسال دچار ناشنوايي بشود چه بايد كرد؟
وقتي فردي ناشنوا شد چاره‌اي جز درمان وجود نخواهد داشت. درمان از مرحله تشخيص بيماري آغاز مي‌شود. تشخيص ناشنوايي را مي‌توان به 2 دسته تقسيم كرد كه هر دسته به روش خود پيگيري مي‌شود.
الف) در مورد كساني كه بعد از تولد و حتي بعد از يادگيري گفتار و صحبت كردن، به دلايل مصرف دارو، بيماري، تصادف، جراحي، مننژيت و... دچار ناشنوايي مي‌شوند اقدام فوري شامل بررسي توسط متخصص شنوايي و تاييد ناشنوايي و ارجاع به مراكز كاشت حلزوني شنوايي است.
ب ) در مورد نوزاداني كه ناشنوا متولد مي‌شوند يا به دلايل مختلف در‌ اي سي يو نوزادان بستري مي‌شوند روش تشخيص و درمان از غربالگري نوزادان شروع مي‌شود. همانطور كه از نام غربالگري پيداست، يعني داخل يك مجموعه گشتن و با استفاده ازيك وسيله اعضاي هدف را جدا كردن.
در كشورهاي شرقي به‌طور متوسط از هر يك هزار نوزاد زنده، 5-3 نفر ناشنوا به دنيا مي‌آيد.اگر در يك كشور شرقي سالانه حدود يك ميليون كودك زنده به دنيا بيايند، احتمال دارد 3هزار نوزاد ناشنوا به دنيا آمده باشند؛ در اين صورت اين كشور هر ساله 3هزار نفر كر و لال به جمعيت خود اضافه مي‌كند كه به‌دليل نيازهاي آموزشي و تربيتي خاص، امكانات زندگي و شغلي، بار اجتماعي و اقتصادي عظيمي براي كشور ايجاد مي‌كنند.
در كشور ما از سال‌ها پيش به همت مجموعه كادرهاي پزشكي و كمك‌هاي دولت، برنامه غربالگري شنوايي نوزادان از بيمارستان محل تولد شروع شده است و انتظار مي‌رود به‌زودي تمام جمعيت نوزادان تحت پوشش اين برنامه قرار گيرند.
غربالگري يك روش بسيار ساده و ارزان قيمت است كه با يك دستگاه كوچك و قابل حمل، توسط كارشناس شنوايي‌سنجي، وضعيت سلول‌هاي مويي حلزوني نوزاد مورد بررسي قرار مي‌گيرد.
درصورتي كه شنوايي نوزاد قابل‌قبول باشد، اصطلاحا پاس مي‌شود و نياز به اقدام خاص ديگري نيست، مگر آنكه خانواده مشكوك به ناشنوايي او شوند و چنانچه نوزاد در اين آزمايش كه OAE ناميده مي‌شود رد شود، صرفا نياز به تكرار همان آزمايش در 4 ماهگي دارد كه آزمايش اخير مي‌تواند راهنماي خوبي براي تصميم‌گيري باشد.
پيشنهاد بيشتر متخصصان اين است كه والدين خود، اقدام به آزمايش كودكشان كنند و اگر متوجه شدند كه كودك در مقابل صداهاي بلند مثل بسته شدن در اتاق يا كف زدن با صداي بلند از خود عكس العمل نشان نمي‌دهد حتما به مراكز شنوايي‌سنجي مجهز مراجعه كرده و در فاصله 6-4 ماهگي آزمايش كامل‌تري به نام ABR را انجام دهند. نتيجه اين آزمايش بسيار دقيق است و مي‌تواند علاوه بر سلول‌هاي مويي حلزوني، سلامت عصب شنوايي را نيز تاييد كند.
درصورتي كه كودكي در 4 ماهگي برچسب ناشنوا بودن دريافت كرد، چه آينده‌اي در انتظار او و والدين او خواهد بود؟
اگر دست روي دست بگذارند ممكن است فرزند كر و لال به اجتماع تحويل شود. اگر بلافاصله با متخصص شنوايي مشورت كنند، حتما براي اين كودك، سمعك دو طرفه تجويز مي‌كند و يك سري آموزش براي ايجاد صدا در محيط زندگي به مادر ارائه مي‌شود. توجه شود كه محيط ساكت از لحاظ شنيداري براي اين كودك مناسب نيست.بعد از دريافت سمعك و شروع استفاده از آن، والدين بايد با يك مركز كاشت حلزوني شنوايي مشورت كنند.
مراكز كاشت حلزوني در دنيا روش‌هاي مختلفي در برخورد با اين كودكان دارند، در كشور ما نيزممكن است همين اختلاف نظرهاي جزيي ديده شود. ولي آنچه در اصول همه مراكز مشترك است عبارت است از: استفاده از سمعك و شركت در كلاس‌هاي توانبخشي.مركز كاشت حلزوني بيمارستان بقيه الله (عج) تا‌كنون 4 كودك 9-6 ماهه ناشنوا را تحت جراحي كاشت حلزوني قرار داده و نتايج آنها نيز بسيار رضايت‌بخش بوده است.درصورتي كه كودك ناشنواي 6 ماهه بتواند مقدمات جراحي را زود پشت سر بگذارد و در سن كمتر از يك سالگي اقدام به جراحي كند نتايج رضايت‌بخش‌تر از زماني است كه كودك در سنين بالاتر جراحي مي‌شود.
چه كساني كانديداي مناسبي براي كاشت حلزوني شنوايي هستند؟
كودكي كانديد‌اي خوب براي اين عمل جراحي است كه:
ناشنواي دو طرفه باشد.
بلافاصله بعد از كشف ناشنوايي از سمعك استفاده كرده باشد.
در كلاس‌هاي تربيتي كودك و مادر شركت كرده باشند.
منع جراحي به لحاظ مغز و عفونت و... نداشته باشد.
از پشتيباني و سلامت خانواده برخوردار باشد؛ يعني پدر و مادر به اهميت موضوع پي برده باشند و بدانند كه بايد تمام تلاش خود را صرف توانبخشي كودك كنند و خانواده آنان از انجام و پشتيباني كافي برخوردار باشند.
بر اثر شركت در كلاس‌ها بتوانند بعضي از اشيا و اندام‌ها را شناسايي و اسامي آنها را تكرار كنند و حتي بتوانند بعضي افعال ساده را ادا كنند. در كميسيون پزشكي مركز كاشت شركت كرده و از همه جهات پذيرفته شوند. در زمان مراجعه سن كمتر از 3 سال داشته باشند.
در جراحي كاشت حلزوني چه دستگاهي نصب مي‌شود؟
دستگاه 2 قسمت عمده دارد: قسمت خارجي كمي شبيه به سمعك است، بنابراين براساس تكنولوژي امروزه اين افراد براي هميشه ملزم به استفاده از ابزاري شبيه سمعك در روي پوست پشت گوش خود هستند؛ البته تلاش‌هايي براي حذف قسمت خارجي در حال انجام است كه ممكن است در آينده به بازار عرضه شود. اينها را پروتزهاي كاملا كاشتني مي‌گويند. قسمت داخلي شامل يك گيرنده و يك سيم الكترود است. اين قسمت با جراحي زير پوست پشت گوش و داخل استخوان گوش كاشته مي‌شود و الكترود آن داخل اندام حلزوني و در مسير چرخش آن، قرار مي‌گيرد.
حدود 2 ماه بعد از عمل، قسمت خارجي تنظيم شده و از راه جريان القايي و آهن‌ربا در پوست، به قسمت داخلي ملحق مي‌شود. در اين لحظه است كه كودك براي نخستين بار مي‌شنود؛ شنوايي لحظات اول خوشايند نيست و كودك گريه خواهد كرد اما بعدا به‌تدريج به اين صدا عادت كرده و با شركت در كلاس‌هاي توانبخشي نه تنها شنوايي به دست مي‌آورد بلكه گفتار نيز خواهد داشت.
البته از نظر پيشرفت، وضعيت هر كودك با كودك ديگر متفاوت است وگفتار و درك كلمات تحت‌تأثيرعوامل مختلفي، رشد خواهد كرد. هدف غايي از اين تلاش‌ها آن است كه اين كودكان در مدرسه معمولي همراه با ساير كودكان به تحصيل بپردازند و از لحاظ مشكل شنوايي سابقشان ضعفي متوجه آنها نباشد.
درصورتي كه خوانندگان اين متن به اطلاعات بيشتري نياز داشته باشند مي‌توانند به سايت مركز به آدرس
www.bcic.ir مراجعه كنند. ضمنا شماره تلفن 88600006 نيز در ساعات اداري پاسخگو است.